Jerzy Stankiewicz nazywa siebie tropicielem legend – legend związanych z twórcami i dziełami, takimi jak choćby „Kwartet na koniec czasu” Oliviera Messiaena. Z wykształcenia muzykolog i historyk sztuki, Stankiewicz poświęcił życie badaniu muzyki współczesnej, a także organizacji festiwali (Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich) i konferencji naukowych.
Szczególnym zainteresowaniem darzy kompozytorów przekraczających granice kultur i narodowości, takich jak Roman Berger (osadzony w środowisku polsko-czesko-słowackim) i Konstanty Regamey (spędził dzieciństwo na Ukrainie, młodość – w Polsce, wiek dojrzały – w Szwajcarii). Jako student, na początku lat 60. XX wieku, Stankiewicz usłyszał na Warszawskiej Jesieni chóralne „Poemes de Jean Tardieu” Regameya i tak zaczęła się jego fascynacja tym niezwykłym człowiekiem, humanistą, który dla melomanów jest świetnym kompozytorem, a dla filologów – wybornym orientalistą. Stankiewicz doprowadził do wydania kilku partytur w Polskim Wydawnictwie Muzycznym i do wykonań kompozycji Regameya na Ukrainie, a wraz z coraz większą wiedzą o Konstantym, pojawiły się pytania o jego korzenie, o wpływ ojca na jego drogę życiową, wreszcie – o ojca, czyli Konstantego Kazimierza Regameya, zwłaszcza zaś o tragiczne ostatnie lata Regameya seniora. Odpowiedzi na te pytania przyniosły kwerendy w archiwach i bibliotekach Ukrainy i rozmowy z ostatnimi świadkami wydarzeń lat 30. XX wieku. Summę ustaleń zawarł Stankiewicz w arcyciekawym eseju w książeczce przedstawianej tu płyty. O „bardziej” znanym Regameyu juniorze (1907-1992) pisaliśmy obszernie na tych łamach w numerze 10/2009. Przypomnimy więc tylko, że po wybuchu Rewolucji Październikowej i wojny domowej matka, wraz z dziesięcioletnim Kostią, wyjeżdża z Ukrainy do Polski. Syn będzie potem korespondował z ojcem; jego postępy muzyczne staną się przedmiotem radości ojca.
Junior i senior nigdy się już nie spotkają; Konstanty będzie przekonany, że senior zmarł zesłany do gułagu. Ojcu zawdzięczał miłość do muzyki i literatury, wprowadzenie w sferę dźwię- ków jak w naturalne środowisko rozwoju dziecka, a także – świadomość wagi języka polskiego jako klucza do świata, kotwicy i busoli jednocześnie. W domu senior rozmawiał z juniorem po polsku; później pomogło to chłopcu w adaptacji w szkole w Warszawie i w znalezieniu swego miejsca w nowej ojczyźnie. Konstanty Kazimierz Regamey (1879- -1938) – potomek Szwajcarów przybyłych do Kijowa w celach handlowych – studiował grę na fortepianie w konserwatorium w Petersburgu, pod okiem Anny Jesipowej – żony Teodora Leszetyckiego. Ożenił się z koleżanką ze studiów i razem założyli w Kijowie szkołę muzyczną. Kazimierz uczył, koncertował i komponował, głównie pieśni i miniatury fortepianowe. Po zwycięstwie rewolucji był pedagogiem Instytutu Muzyczno-Dramatycznego im. Łysenki, dyrygentem, szefem polskiego zespołu pieśni i tańca. Aresztowano go pod zarzutem szpiegowania na rzecz burżuazyjnej Polski. Chodziło o to, że Kazimierz, wcale się z tym nie kryjąc, przekazywał swoje listy do syna przez polską ambasadę w Kijowie, ponieważ tak było po prostu najszybciej i najsprawniej. Skazano go na śmierć, rozstrzelano i pochowano w nieznanym do dziś miejscu.
Konstanty Kazimierz Regamey zginął, bo mimo szwajcarskiego obywatelstwa czuł się polskim patriotą. Według informacji w książeczce: „Nagrań odnalezionych pieśni oraz utworów fortepianowych Konstantego Kazimierza Regameya dokonano na podstawie historycznych wydań nutowych wydawnictwa G.I. Indrziszek, Kijów-Baku, 1910-1914. Do nagrań pieśni Konstantego Regameya wykorzystano ich pierwsze wydanie drukiem: Konstanty Regamey, Pieśni młodzieńcze pod red. J. Stankiewicza, Musica Iagellonica, Kraków 2014. Natomiast podstawą nagrań utworów fortepianowych są rękopisy przechowywane w Archiwum Konstantego Regameya w Bibliotece Kantonalnej i Uniwersyteckiej (BCU) w Lozannie. To światowe prapremiery fonograficzne. W podwójnym albumie ojciec i syn mają po płycie. Twórczość seniora reprezentują dzieła z lat 1910-1914; kilkuletni Konstanty z pewnością bawił się w domu, słuchając komponującego te utwory ojca. Na płycie-wizytówce juniora znalazły się pieśni, które wyszły spod pióra czternastolatka, a także preludia, etiuda i dwa jeszcze dziełka fortepianowe, napisane między 14. a 26. rokiem życia.
Ciekawych wniosków dostarcza porównanie obu Regameyów w kategorii pieśni. Obaj sięgają przede wszystkim po wiersze poetów rosyjskich: Puszkina, Nadsona, Apuchtina, Rochera i Andrusona (Kazimierz); Gumilowa, Cwietajewej, Iwanowa, Siewierianina (Konstanty). Umuzyczniają tekst w języku oryginału. Junior skomponował jedną pieśń do wiersza po polsku (autor: E.W., prawdopodobnie Edward Woroniecki) – zadziwiająco delikatny liryk „Prosiłeś o piosenkę, mój paziu…”. Senior dopuścił dwa warianty językowe, rosyjski i polski, pieśni „Bezbrzeżna przestrzeń mi się śniła” (słowa Nadson, przekład H. Zelenay). W warstwie muzycznej obaj Regameyowie inspirują się głównie Rachmaninowem. Można odnieść wra- żenie, że ojciec większą wagę przywiązuje do partii fortepianu, kiedy syn kładzie nacisk na głos jako narzędzie przekazu literackiego. Stankiewicz nie miał wątpliwości, że najlepszymi interpretatorami twórczości Regameyów będą siostry Pasiecznik. Obie pochodzą z Ukrainy. Mają polskie korzenie. Studiowały na Ukrainie i w Polsce. Olga śpiewała pieśni Konstantego Regameya jeszcze jako studentka. Do nagrania tego albumu siostry podeszły z wielką pieczołowitością, dbając o niuanse kolorystyczne, o wyrazisty kształt fraz muzycznych. Wrażliwa na melodię języka Olga zarejestrowała dwie nieco odmienne w klimacie interpretacje pieśni „Bezbrzeżna przestrzeń mi się śniła” – bardziej lotną, wielobarwną, zakończoną „w górze” wersję rosyjską oraz bardziej stateczną, poważną, spuentowaną „płasko”, dolnym dźwiękiem wersję polską.
To kolejna płyta wydana przez Związek Kompozytorów Polskich w ramach programu „Muzyczny ślad”. Dofinansowany przez Ministerstwo Kultury album jest edycją niekomercyjną. Bezpłatny egzemplarz tego unikatowego, niezwykle istotnego dla dziejów polskiej muzyki XX wieku albumu można zamówić pod adresem: zymer@polmic.pl.
Hanna Milewska
10.2021 Hi-Fi i Muzyka
